سوره شمس
| < بلد - لیل > | |
|---|---|
|
| |
| شماره سوره | ۹۱ |
| جزء | ۳۰ |
| نزول | |
| ترتیب نزول | ۲۶ |
| مکی/مدنی | مکی |
| اطلاعات آماری | |
| تعداد آیات | ۱۵ |
| تعداد کلمات | ۵۴ |
| تعداد حروف | ۲۵۳ |
سوره شمس نود و یکمین سوره قرآن و از سوره‌های مکی که در جزء سی‌ام قرآن جای گرفته است. این سوره را بدین سبب شمس (خورشید) نامیده‌اند که در آغاز آن به خورشید سوگند یاد شده است. این سوره بر موضوع اخلاقی تزکیه و تهذیب نفس تأکید دارد و به داستان صالح(ع) و ناقه صالح و پِی شدن آن به دست قوم ثمود و سرنوشت این قوم اشاره می‌کند.
در فضیلت تلاوت سوره شمس نقل شده است «هر کس سوره شمس را قرائت نماید مانند آن است که به‌اندازه آنچه خورشید و ماه بر آن تابیده، صدقه داده است.»
معرفی
- نامگذاری
این سوره را به این دلیل شمس می‌نامند که خداوند در آغاز آن به خورشید سوگند یاد کرده است: «وَالشَّمْسِ وَضُحَاهَا: سوگند به خورشید و تابندگی‌اش». نام دیگر این سوره ناقه صالح است، به این جهت که در این سوره به داستان صالح(ع) و ناقه او اشاره شده است.
- محل و ترتیب نزول
سوره شمس جزو سوره‌های مکی و در ترتیب نزول بیست و ششمین سوره‌ای است که بر پیامبر(ص) نازل شده است. این سوره در چینش کنونی مصحف نود و یکمین سوره قرآن است و در جزء سی‌ام قرار دارد.
- تعداد آیات و دیگر ویژگی‌ها
سوره شمس ۱۵ آیه، ۵۴ کلمه و ۲۵۳ حرف دارد. این سوره جزو سوره‌های مُفَصَّلات (دارای آیات کوتاه) و از سوره‌هایی است که با سوگند آغاز می‌شوند. سوره شمس بیشترین سوگند (یازده سوگند) را در خود جای داده است.
محتوا
سوره شمس بر تزکیه و تهذیب نَفْس تأکید می‌کند و پاکیزگی نفس را مایه رستگاری و ناپاک بودن آن را موجب ناامیدی می‌داند و در پایان به داستان صالح(ع) و ناقه صالح و پِی شدن آن به دست قوم ثمود و سرنوشت این قوم شقی (ستمگر) اشاره می‌کند. تفسیر المیزان نیز مضمون اين سوره را یادآور این نکته می داند كه انسان با الهام باطنی(فطری) و خدايى، كار نیک(تقوی) را از کار زشت(فجور) تشخيص مى‌دهد و اگر بخواهد رستگار شود، بايد باطن خود را تزکیه كند و با انجام کارهاى نيک، آن را رشد و پرورش دهد و گرنه از سعادت محروم مى‌ماند.آنگاه به عنوان شاهد، داستان قوم ثمود را ذکر مى‌کند كه به خاطر تکذيب پيامبرشان حضرت صالح و کشتن شترى که معجزه الهى بود، به عذابى سخت گرفتار شدند.علامه هم چنان نقل داستان ناقه صالح را توبیخ و نکوهش غیر مستقیم مکیان می داند که با پیامبر اسلام برخورد مناسب ندارند.
| پیامدهای تزکیه‌نکردن نفس | |||||||||||||||
| پیامدهای اجتماعی: آیه ۱۱-۱۵ فساد و هلاکت جامعه | پیامد فردی: آیه ۱-۱۰ محرومیت از سعادت | ||||||||||||||
| مطلب اول: آیه ۱۱-۱۳ پیروی قوم ثمود از فردی پلید | مطلب اول: آیه ۱-۸ سوگند به پدیده‌های متضاد و حالات نفس انسان | ||||||||||||||
| مطلب دوم: آیه ۱۴-۱۵ هلاکت و نابودی قوم ثمود | مطلب دوم: آیه ۹-۱۰ تأثیر تزکیه نفس در سعادت انسان | ||||||||||||||
سوره‌ای با یازده سوگند
در تفسیر سوره شمس گفته شده است سوگندهای پی در پی در آغاز این سوره که یازده سوگند می‌شود، بیشترین تعداد سوگندهای قرآن را در خود جای داده و به خوبی نشان می‌دهد که مطلب مهمی در اینجا مطرح است، مطلبی به عظمت آسمان‌ها و زمین و خورشید و ماه. در مورد سوگندهای قرآن گفته شده است این سوگندها عموماً دو هدف دارند: نخست نشان دادن اهمیت مطلبی که سوگند برای آن یاد شده (مثلاً تزکیه نفس در سوره حاضر) و دیگری اهمیت اموری که به آنها سوگند یاد شده است (مثلاً خورشید و ماه در این سوره).
مصادیق خورشید، ماه، شب و روز
در روایتی امام صادق(ع) در پاسخ سوالی در باره برخی کلمات سوره فرموده که خورشید(شمس) پیامبر است که خداوند در پرتو وجودش دین مردمان را آشکار ساخته و ماه(قمر) امیرالمؤمنین است که پس از پیامبر و در کنار اوست و از علم پیامبر سرشار است وشب(لیل ) پیشوایان و حاکمان ستم و جور هستند که جایگاه خاندان پیامبر را با استبداد و خودکامگی غصب کردند و با ستمشان دین را فرا گرفتند و روز (نهار) امامان از نسل فاطمه(س )هستند که برای دین خواهان جلوه و روشنگری می‌کنند.
شقی‌ترین انسان‌ها در تاریخ
در تفسیر مجمع البیان و تفسیر البرهان روایت است که پیامبر(ص) از امام علی (ع) پرسید که شقی‌ترین انسان‌ها در گذشته چه کسی است؟ امام پاسخ داد کسی که ناقه(شتر ماده) صالح پیامبر را پی کرد و کشت پیامبر فرمود راست گفتی، اینک بگو شقی‌ترین انسان‌ها در آینده کیست؟ امام پاسخ داد نمی‌دانم پیامبر فرمود او کسی است که به سر تو ضربت می‌زند و در این حال پیامبر به فرق سر امیرالمؤمنین(ع) اشاره کرد.
فضیلت و خواص
از پیامبر(ص) روایت است: «هر کس سوره شمس را قرائت کند، مانند آن است که به‌اندازه آنچه خورشید و ماه بر آن تابیده، صدقه داده است». همچنین نقل است پیامبر(ص) به اصحابش سفارش می‌کرد در نمازهای مختلف سوره شمس را قرائت کنند. از امام صادق(ع) نیز روایت است: «هر کس سوره شمس را قرائت کند در روز قیامت تمامی اعضای بدن او و اشیای کنار او به سود او گواهی می‌دهند و خداوند می‌فرماید: شهادت شما در مورد بنده‌ام را می‌پذیرم و به او پاداش می‌دهم.او را تا بهشت همراهی کنید تا هر آنچه که دوست دارد برگزیند نعمت‌های بهشتی بر او گوارا باشد».
- قرائت‌های خاص
قرائت سوره شمس در رکعت دوم، و به قول برخى، در رکعت اول نماز عید فطر و عید قربان مستحب است. چنان که مستحب است در روز دَحوُ الاَرض (۲۵ ذیقعده)، فرد هنگام بالا آمدن خورشید دو رکعت نماز بگزارد و در هر رکعت پس از حمد پنج بار سوره شمس را بخواند.
آثار هنری
سوره شمس از سوره‌هایی است که به صورت کاشیکاری بر بنای مساجد و امامزاده‌ها نقش بسته است؛ از جمله در کتیبه خارجی مسجد شیخ لطف‌الله (اصفهان) به خط ثلث با کاشی سفید و زمینه لاجوردی، این سوره به همراه سوره دهر و کوثر آمده است. همچنین بر صندوقچه مزارِ امامزاده اظهر بن علی، این سوره کنده‌کاری شده است.
متن و ترجمه
سوره شمس
| مـتـن | ترجمه |
|---|---|
| بِسْمِ اللَّـهِ الرَّ‌حْمَـٰنِ الرَّ‌حِيمِ وَالشَّمْسِ وَضُحَاهَا ﴿١﴾ وَالْقَمَرِ إِذَا تَلَاهَا ﴿٢﴾ وَالنَّهَارِ إِذَا جَلَّاهَا ﴿٣﴾ وَاللَّيْلِ إِذَا يَغْشَاهَا ﴿٤﴾ وَالسَّمَاءِ وَمَا بَنَاهَا ﴿٥﴾ وَالْأَرْضِ وَمَا طَحَاهَا ﴿٦﴾ وَنَفْسٍ وَمَا سَوَّاهَا ﴿٧﴾ فَأَلْهَمَهَا فُجُورَهَا وَتَقْوَاهَا ﴿٨﴾ قَدْ أَفْلَحَ مَن زَكَّاهَا ﴿٩﴾ وَقَدْ خَابَ مَن دَسَّاهَا ﴿١٠﴾ كَذَّبَتْ ثَمُودُ بِطَغْوَاهَا ﴿١١﴾ إِذِ انبَعَثَ أَشْقَاهَا ﴿١٢﴾ فَقَالَ لَهُمْ رَسُولُ اللَّـهِ نَاقَةَ اللَّـهِ وَسُقْيَاهَا ﴿١٣﴾ فَكَذَّبُوهُ فَعَقَرُوهَا فَدَمْدَمَ عَلَيْهِمْ رَبُّهُم بِذَنبِهِمْ فَسَوَّاهَا ﴿١٤﴾ وَلَا يَخَافُ عُقْبَاهَا ﴿١٥﴾ | به نام خداوند رحمتگر مهربان سوگند به خورشيد و تابندگى‌اش، (۱) سوگند به مه چون پى [خورشيد] رود. (۲) سوگند به روز چون [زمين را] روشن گرداند، (۳) سوگند به شب چو پرده بر آن پوشد، (۴) سوگند به آسمان و آن كس كه آن را برافراشت، (۵) سوگند به زمين و آن كس كه آن را گسترد، (۶) سوگند به نفس و آن كس كه آن را درست كرد؛ (۷) سپس پليدكارى و پرهيزگارى‌اش را به آن الهام كرد، (۸) كه هر كس آن را پاك گردانيد، قطعاً رستگار شد، (۹) و هر كه آلوده‌اش ساخت، قطعاً درباخت. (۱۰) [قوم] ثمود به سبب طغيان خود به تكذيب پرداختند. (۱۱) آنگاه كه شقى‌ترينشان بر[پا] خاست. (۱۲) پس فرستاده خدا به آنان گفت: «زنهار! ماده‌شتر خدا و [نوبت] آب‌خوردنش را [حرمت نهيد]». (۱۳) و[لى] دروغزنش خواندند و آن [ماده‌شتر] را پى كردند، و پروردگارشان به [سزاى] گناهشان بر سرشان عذاب آورد و آنان را با خاك يكسان كرد. (۱۴) و از پيامد كار خويش، بيمى به خود راه نداد. (۱۵) |
| سوره پیشین: سوره بلد | سوره شمس سوره‌های مکی • سوره‌های مدنی | سوره پسین: سوره لیل |
|
١.فاتحه ٢.بقره ٣.آل‌عمران ٤.نساء ٥.مائده ٦.انعام ٧.اعراف ٨.انفال ٩.توبه ١٠.یونس ١١.هود ١٢.یوسف ١٣.رعد ١٤.ابراهیم ١٥.حجر ١٦.نحل ١٧.اسراء ١٨.کهف ١٩.مریم ٢٠.طه ٢١.انبیاء ٢٢.حج ٢٣.مؤمنون ٢٤.نور ٢٥.فرقان ٢٦.شعراء ٢٧.نمل ٢٨.قصص ٢٩.عنکبوت ٣٠.روم ٣١.لقمان ٣٢.سجده ٣٣.احزاب ٣٤.سبأ ٣٥.فاطر ٣٦.یس ٣٧.صافات ٣٨.ص ٣٩.زمر ٤٠.غافر ٤١.فصلت ٤٢.شوری ٤٣.زخرف ٤٤.دخان ٤٥.جاثیه ٤٦.احقاف ٤٧.محمد ٤٨.فتح ٤٩.حجرات ٥٠.ق ٥١.ذاریات ٥٢.طور ٥٣.نجم ٥٤.قمر ٥٥.الرحمن ٥٦.واقعه ٥٧.حدید ٥٨.مجادله ٥٩.حشر ٦٠.ممتحنه ٦١.صف ٦٢.جمعه ٦٣.منافقون ٦٤.تغابن ٦٥.طلاق ٦٦.تحریم ٦٧.ملک ٦٨.قلم ٦٩.حاقه ٧٠.معارج ٧١.نوح ٧٢.جن ٧٣.مزمل ٧٤.مدثر ٧٥.قیامه ٧٦.انسان ٧٧.مرسلات ٧٨.نبأ ٧٩.نازعات ٨٠.عبس ٨١.تکویر ٨٢.انفطار ٨٣.مطففین ٨٤.انشقاق ٨٥.بروج ٨٦.طارق ٨٧.اعلی ٨٨.غاشیه ٨٩.فجر ٩٠.بلد ٩١.شمس ٩٢.لیل ٩٣.ضحی ٩٤.شرح ٩٥.تین ٩٦.علق ٩٧.قدر ٩٨.بینه ٩٩.زلزله ١٠٠.عادیات ١٠١.قارعه ١٠٢.تکاثر ١٠٣.عصر ١٠٤.همزه ١٠٥.فیل ١٠٦.قریش ١٠٧.ماعون ١٠٨.کوثر ١٠٩.کافرون ١١٠.نصر ١١١.مسد ١١٢.اخلاص ١١٣.فلق ١١٤.ناس | ||
پانویس
- ↑ دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، ۱۳۷۷ش، ج۲، ص۱۲۶۴.
- ↑ معرفت، آموزش علوم قرآن، ۱۳۷۱ش، ج۱، ص۱۶۷.
- ↑ دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، ۱۳۷۷ش، ج۲، ص۱۲۶۴.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲۷، ص۳۸.
- ↑ دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، ۱۳۷۷ش، ج۲، ص۱۲۶۴.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۴ق، ج۲۰، ص۲۹۶.
- ↑ خامه‌گر، محمد، ساختار سوره‌های قرآن کریم، تهیه مؤسسه فرهنگی قرآن و عترت نورالثقلین، قم، نشر نشرا، چ۱، ۱۳۹۲ش.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲۷، ص۳۸ـ۳۹.
- ↑ بحرانی، سید هاشم، تفسیر برهان، ج۵، ص ۶۷۰.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ج۱۰، ص۷۵۶؛ بحرانی، تفسیر برهان، ج۵، ص۶۷۳
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۹۹۵م، ج۱۰، ص۳۶۷.
- ↑ رجوع کنید به: مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۸۹، ص۳۲۵.
- ↑ شیخ صدوق، ثواب الاعمال، ۱۳۸۲ش، ص۱۲۳.
- ↑ نجفی، جواهرالکلام، ۲۰۰۰م، ج۱۱، ص۳۵۸.
- ↑ حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۱۴ق، ج۸، ص۱۸۲.
- ↑
- ↑ مصطفوی، هگمتانه، ۱۳۳۲ش، ص۲۰۸ـ۲۰۹.
- ↑ اینگونه روایات به تعبیر علامه طباطبایی از باب معرفی برخی از مصادیق آشکار وکامل آیه است که در درجه نخست بر پیامبر و خاندان معصومش انطباق می‌یابند. وبه این معنا نیست که الفاظ خورشید و ماه به معنای پیامبر و امام علی باشند.
منابع
- قرآن کریم، ترجمه محمدمهدی فولادوند، تهران، دارالقرآن الکریم، ۱۴۱۸ق/۱۳۷۶ش.
- حرّ عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، قم، آل البیت، ۱۴۱۴ق.
- دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، ج۲، به کوشش بهاءالدین خرمشاهی، تهران، دوستان-ناهید، ۱۳۷۷ش.
- شیخ صدوق، محمد بن علی، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، تحقیق: صادق حسن زاده، تهران، ارمغان طوبی، ۱۳۸۲ش.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة الأعلمي للمطبوعات، چاپ اول، ۱۹۹۵م.
- مجلسی، محمدباقر، بحارالأنوار الجامعة لدرر الأخبار الأئمة الأطهار، بیروت، مؤسسة الوفاء، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.
- مصطفوی، محمدتقی، هگمتانه: آثار ت‍اری‍خ‍ی ه‍م‍دان و ف‍ص‍ل‍ی درب‍اره اب‍وع‍ل‍ی س‍ی‍ن‍ا، تهران، بی‌نا، ۱۳۳۲ش.
- معرفت، محمدهادی، آموزش علوم قرآن، [بی‌جا]، مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۷۱ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۷۱ش.
- نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی ثوبه الجدید، ج۱، قم، مؤسسه دائره معارف الفقه الاسلامی،۲۰۰۰م/۱۴۲۱ق.
- نوروزی، علیرضا، «مسجد شیخ لطف‌الله»، در مجله گلستان قرآن، شماره ۹۹، آذر ۱۳۸۰ش.
پیون به بیرون